Nasze stowarzyszenie od chwili powstania prowadzi zajęcia hipoterapii. Od kilku lat wspieramy zajęcia dogoterapii w ZSS nr 5. Wiemy jak ważnym elementem są zwierzęta w naszym życiu, wiemy że mogą być przydatne w usprawnianiu osób niepełnosprawnych.
ZWIERZĘTA JAKO TERAPEUCI I POMOCNICY TERAPII (teksty w trakcie korekty)
Pierwsze udokumentowane, zaplanowane i celowe włączenie zwierząt w proces terapeutyczny miało miejsce pod koniec XVIII wieku. W 1792 roku zaproponowano pacjentom szpitala psychiatrycznego w Yorku (Wielka Brytania opiekę nad małymi zwierzętami królikami, kurami itp. Opieka nad zwierzętami miała wpłynąć pozytywnie na kształtowanie u pacjentów samokontroli. W 1867 podobny pomysł zrealizowano w Niemczech w szpitalu Bielefield. W specjalnie do tego celu wybudowanym parku chorzy na epilepsję mogli mieć nieograniczony kontakt ze zwierzętami.
W 1903 roku, W. Fowler Bucke opublikował analizę 1200 wypracowań, które dzieci napisały o swoich psach. Autor wskazywał na ważną, uzdrawiającą rolę zwierzęcia darzącego dziecko uczuciem, łagodzącego jego samotność. Po pierwszej wojnie światowej w szpitalu sił powietrznych USA w Pawling, zachęcano pacjentów do interakcji z małymi zwierzętami gospodarskimi.
Po drugiej wojnie światowej Amerykański Czerwony Krzyż w programie rehabilitacji lotników z zaburzeniami natury psychicznej również stosował małe zwierzęta w procesie terapeutycznym.
W 1944 roku psychiatra Bossard wysuwa przypuszczenie, że ulubione zwierzęta mogą poprawiać samoocenę dziecka, rozwijać u niego zdolność empatii i komunikowania się, a także ułatwiać pogodzenie się z ograniczeniami fizycznymi.
W 1964 roku amerykański psychiatra dziecięcy Boris Levinson opisał w sposób obszerny, z podbudową teoretyczną, znaczenie ulubionych zwierząt dla zdrowia. On też jest twórcą terminu pet therapy. Słowo pet można przetłumaczyć jako ,,domowy zwierzak'', a cały termin jako ,,terapeutyczne oddziaływanie małych zwierząt domowych'' (w tym wypadku koty, psy, chomiki, ptaki).
Teorie Levinsona zostały sprawdzone przez małżeństwo Elizabeth i Sama Corsonów, psychiatrów ze Stanowego Uniwersytetu Ohio. Zrealizowali oni program, który nazwali pet-facilitated psychotherapy (PFP) ,,psychoterapia z pomocą zwierzęcia'' .
W latach 80-tych i 90-tych przeprowadzono wiele badań, które dostarczyły dowodów na to, że dzielenie życia ze zwierzęciem jest korzystne dla zdrowia umysłowego i fizycznego ich właścicieli. Insytut Badań Naukowych im. Bakera w Melbourne postanowił wycenić korzyści płynące z posiadania zwierząt przez Australijczyków. Okazało się, że posiadanie zwierząt w domu oszczędza wydatki na cele zdrowotne rzędu 1.5 miliarda dolarów rocznie. Ten sam instytut wykazał, że ryzyko choroby serca u właścicieli psów i kotów jest o 4,4 % niższe w porównaniu z osobami, które nie trzymają żadnego zwierzęcia. A więc tyle samo, co skuteczność w obniżaniu zapadalności na choroby serca poprzez stosowanie diety niskotłuszczowej i nisko solonej.
Istniejąca różnorodność w terminologii związanej z terapeutycznym oddziaływaniem zwierząt motywuje instytucje zajmujące się tą dziedziną do prób usystematyzowania nazewnictwa.
W 1977 powstała w USA organizacja Delta Society. Zajmuje się ona badaniem różnych aspektów relacji człowiek-zwierzę, rozbudowuje jednocześnie odpowiednie teoretyczne zaplecze dla działań związanych z terapeutycznym oddziaływaniem zwierząt.
Delta Society popularyzuje dwa terminy związane z terapią ze zwierzętami:
AAT (Animal Assisted Therapy) i AAA (Animal Assisted Activity).
W USA zostały one zaakceptowane i weszły do użycia tak w literaturze fachowej, jak i popularnej.
Delta Society definiuje AAT jako
Działanie wykorzystujące więź między człowiekiem a zwierzęciem stanowiące integralną część procesu leczenia. Zwierzęta i ich opiekunowie właściciele są selekcjonowani i szkoleni, by mogli spełnić specyficzne kryteria i pracować z profesjonalistami, którzy pomagają określić cele terapeutyczne, kierują sesją AAT oraz oceniają postępy.
Natomiast AAA definiowane jest jako:
Czynności mające na celu polepszać jakość życia klienta poprzez użycie więzi między człowiekiem a zwierzęciem. Sesje te nie są kierowane przez specjalistę oraz niekoniecznie oceniane.
Europejskie stowarzyszenie ADEu zdefiniowało formy AAA i AAT nieco odmiennie oraz wprowadziło dodatkową formę:
AAE (Animal Assisted Education):
Celowy zabieg, w którym zespół zwierzę – opiekun, spełniający specyficzne kryteria, stanowi integralny element programu opracowanego w celu polepszenia funkcji poznawczych człowieka. AAE winna być kierowana lub prowadzona przez profesjonalnego wychowawcę odpowiedniej specjalności, w ramach jego/jej praktyki zawodowej. AAE może być stosowana w różnych miejscach, może być grupowa, lub indywidualna i może być stosowana do osób w różnym wieku. Proces ten winien być dokumentowany i oceniany.
Koty
Koty nadają się bardzo dobrze do pracy z ludźmi, którzy boją się psów lub też mają 
na nie alergie. Idealnym kotem dla tych celów jest taki, który lubi być głaskany oraz poszukuje uwagi ze strony ludzi. Każdy kot musi być w stanie znieść głaskanie w różnych sytuacjach, jakie mogą zaistnieć podczas sesji AAT.
Muszą również zgadzać się na głaskanie po całym ciele oraz na trzymanie w pozycji do góry nogami. Podczas testów koty są trzymane przez wielu nieznajomych zarówno w obecności właściciela jak i pod jego nieobecność. Zwierzę musi również umieć współpracować z innymi kotami i psami oraz być w stanie zaakceptować nowe otoczenie. Dodatkowo nie może się stresować podczas transportu, ani też bać się głośnych dźwięków lub niespodziewanych zachowań. AAT przy użyciu kotów może dostarczyć klientom możliwości zdobycia wiedzy na temat ras kotów oraz tego, jak się nimi opiekować. Dodatkowo może pomóc polepszyć dużą i małą motorykę poprzez zabawę, jak również poprzez czynności związane ze szczotkowaniem, głaskaniem oraz karmieniem. Ze względu na dość ograniczone możliwości tresury, większość kotów jest raczej używana w AAA niż AAT.
Króliki
Te włochate stworzonka są używane wtedy, gdy użycie psa lub kota może być niewskazane. Po dokładnej selekcji mogą być licencjonowanymi partnerami. Żeby przejść taki test, królik musi spokojnie znosić transport i nie oponować przed różnymi sposobami obchodzenia się z nim. Ocenie podlegają takie czynniki, jak łatwe przekazywanie królika osobie obcej, położenie na stole na czas 30 sekund oraz trzymanie przez nieznajomego przez 2 minuty. Królik musi też pozwolić na głaskanie, zarówno nieudolne jak i na głaskanie przez kilka osób na raz. Musi również tolerować dotykanie wszystkich części ciała, włączając w to pysk, zęby, uszy, jak również łapy. Króliki, muszą być tolerancyjne w stosunku do różnych niepełnosprawności oraz sprzętu, jakie te osoby mogą używać, włączając chodziki, kule oraz wózki inwalidzkie. Muszą również potrafić znieść głośne dźwięki, przebywanie w tłumie oraz ludzkie okrzyki. Króliki, które odpowiadają tym wymogom, mogą być używane do terapii z osobami o różnorakiej niepełnosprawności i warto zaznaczyć, że są uwielbiane przez małe dzieci (Mallon,1994); mogą być używane do pracy nad małą motoryką poprzez trzymanie i głaskanie. Dzięki nim można też nauczyć odpowiedzialności poprzez opiekę nad słabym zwierzęciem.
Ptaki
Różne gatunki ptaków są używane w terapii w szerokim zakresie, żeby ulżyć depresji oraz dodać bodźca do interakcji społecznych. Najczęściej używane są papugi długo ogonowe, zięby i kanarki. Przy długotrwałej opiece ptaki mogą być używane do podniesienia poczucia własnej godności, jak również poczucia odpowiedzialności poprzez zachęcanie pacjentów do pomocy przy codziennej opiece nad ptakami. Większe ptaki w bezpiecznym otoczeniu mogą być używane poza klatką. Przy selekcji dużych ptaków bardzo ważne jest, aby wybrać te, które były wyhodowane w kraju, w przeciwieństwie do tych schwytanych na wolności. Chociaż niektóre ptaki są wykorzystywane w AAT, większość jednak używana jest jako wzrokowa stymulacja, podobnie jak akwaria z rybami.
Zwierzęta gospodarcze
Inne duże zwierzęta, poza końmi, używane do interwencji terapeutycznej to bydło oraz świnie. W terapii wykorzystuje się także drób. Zwierzęta te są używane w kontaktach z ludźmi o różnych dysfunkcjach. Najczęściej są to osoby z upośledzeniem umysłowym oraz problemami emocjonalnymi. Do pozytywnych rezultatów interakcji ze zwierzętami gospodarczymi zaliczamy poprawę komunikacji, wzrost poczucia wartości oraz poczucia bycia potrzebnym. Wiele społeczności terapeutycznych zostało stworzonych przy użyciu idei AAT ze zwierzętami gospodarczymi. Przykładem może być Bittersweet Farms ze skutecznym programem służącym autystycznym osobom dorosłym. W połączeniu z ogrodnictwem, stolarką oraz innymi specjalnymi projektami, opieka nad zwierzętami jest ważną terapeutyczną składową programu. Zwierzęta gospodarcze są również używane w centrum Green Chimneys. Centrum to służy dzieciom z zaburzeniami zachowania, emocjonalnymi oraz szkolnymi. Dzieci z centrum mówią, że czują się szczęśliwe, kiedy odwiedzają farmę, a odwiedzają to miejsce, gdy chcą się poczuć lepiej. Dzieci traktują farmę jako miejsce, gdzie mogą pójść, gdy są nieszczęśliwe lub w złym humorze. Mogą obserwować nawyki żywieniowe zwierząt oraz mają możliwość poufnej komunikacji, co ułatwia rozmowę na trudne tematy. Poprzez prace ze zwierzętami gospodarczymi można nauczyć lub wzmocnić wiele umiejętności. Do przykładów umiejętności poznawczych można zaliczyć opiekę i informacje na temat gatunku, ćwiczenie umiejętności pomiarowych podczas karmienia, zarządzanie czasem przy karmieniu i układaniu planów. Jest wiele sposobów wzmacniania umiejętności motoryki małej i dużej poprzez zamiatanie, karmienie, szuflowanie, szczotkowanie oraz dojenie. Podczas opieki nad zwierzętami klienci pracują nad odpowiedzialnością, umiejętnością bycia stanowczym i punktualnym oraz śledzenia ustalonego planu.
Terapeutyczny kontakt ze zwierzętami odbywa się w towarzystwie ludzi. Człowiek zaangażowany w AAT jest ważny w takim samym stopniu co zwierzę. Do tych ludzi można zaliczyć właściciela/opiekuna, przeszkolonego ochotnika, profesjonalistę, personel ośrodka. Wiedza i podstawowe umiejętności, poziom przeszkolenie oraz zrozumienia AAT, jak również osobista charakterystyka tych ludzi, są ważnymi czynnikami wpływającymi na przebieg terapii.
Wszędzie tam, gdzie jest poparcie dla używania zwierząt w sytuacjach terapeutycznych, każdy ochotnik, profesjonalista czy też pracownik organizacji, musi być przeszkolony i wykwalifikowany do pracy ze zwierzęciem. Prowadzący musi czuć się pewnie w pracy z klientem korzystającym z terapii.
Całodobowe ośrodki opiekuńcze.
Użycie AAT w środowisku osób starszych rozwija się prężnie w całodobowych ośrodkach opiekuńczych, całodziennych centrach opieki oraz w prywatnych domach w USA i Europie Zachodniej. Dla tych, którzy przebywają w całodobowych ośrodkach opiekuńczych, terapie polepszające społeczne, psychologiczne i fizyczne samopoczucie są potrzebne, aby zwalczyć negatywne efekty często towarzyszące przeniesieniu do ośrodka. AAT oferuje interakcje społeczne pozbawione krytyki i oceniania, jak również zapewnia dostęp do stymulacji sensorycznej. Cotygodniowe sesje AAT pomagają niektórym mieszkańcom domów opieki śledzić dni tygodnia, ponieważ jest to coś, na co oczekują. Poprzez zachowanie zdjęcia zwierzęcia mieszkańcy mają wizualną wskazówkę, która przypomina im o sesji. Wielu mieszkańców cieszy się ze zdjęcia ,,swojego'' zwierzęcia i lubi je pokazywać innym mieszkańcom i odwiedzającym. Badania dotyczące efektów AAT, przeprowadzone na osobach starszych przebywających w instytucjach, pokazały pozytywne rezultaty dotyczące wzmożonej uwagi, polepszenia samopoczucia psychologicznego, odpowiednich interakcji interpersonalnych oraz świadomości społecznej, podwyższenia satysfakcji życiowej, socjalizacji, komunikacji, koncentracji, oraz obniżenia depresji. Do charakterystycznych cech zwierząt, które są użyteczne w wytwarzaniu pozytywnych zmian u ludzi starszych, zaliczamy możliwości stymulowania wielu zmysłów, pozytywną reakcję na klienta, nieosądzanie, zachęcanie do zachowań opiekuńczych, oraz potrzebę ćwiczeń i działania. Dowiedziono również pozytywnych rezultatów AAT u osób starszych, u których nastąpił wzrost ciśnienia krwi oraz pulsu po sesji AAT.
Chorzy nieuleczalnie
Pacjenci z chorobami nieuleczalnymi mogą również skorzystać z AAT. Ludzie ci przechodzą przez 5 stadiów opisanych przez Kubler-Ross (zaprzeczenie, złość, targowanie się, depresja, zaakceptowanie) dużo spokojniej, kiedy czują wsparcie ze strony otoczenia i mogą pozostać z nimi blisko emocjonalnie i fizycznie. Ponieważ śmierć powoduje u wielu ludzi dyskomfort również opiekujący się pacjentami mogą nieświadomie przekazywać sygnały wzmagające ich niepokój i strach. Zwierzęta dzięki swojej bezwzględnej akceptacji pomagają ludziom uporać się ze swoimi uczuciami. Dodatkowo Muschel (1984) wykazał, że pacjenci chorzy nieuleczalnie na raka przenoszą część swojej uwagi związanej z chorobą na zwierzę. Mogą trzymać i pieścić zwierzę często w taki sposób, jak sami by chcieli być dotykani i trzymani. AAT zapewnia dostępność stymulacji dotykowej, na brak której często cierpią pacjenci nieuleczalnie chorzy. Kiedy ktoś cierpi na chorobę źle rozumianą przez społeczeństwo lub wywołującą strach u innych, bezwzględna akceptacja ze strony zwierzęcia wydaje się bardzo pomagać pacjentom. Zwierzęta mogą zmniejszyć strach, rozpacz, samotność, poziom stresu oraz izolacji pacjentów dotkniętych różnego rodzaju chorobami nieuleczalnymi, włączając w to AIDS.
Szpitale
Centra medyczne na świecie oferują specjalistyczne oddziały w których wzrasta liczba AAT w pracy z różnymi populacjami pacjentów czerpiących korzyści z tej formy terapii. Trudności, które uległy usprawnieniu, to zaburzona komunikacja, brak samodzielności, niepełnosprawność ruchowa, problemy z obrazem siebie, przemiana wzrokowo percepcyjna, zaburzone interakcje społeczne oraz zaburzony proces myślowy. Inne szpitale donoszą, że sesje AAT pomogły pacjentom w umiejętnościach werbalnych, pamięciowych oraz motorycznych. Redukowanie stresu jest czymś niezwykle ważnym szczególnie w szpitalu, a zwierzęta dostarczają pacjentom rozrywki. Jest to szczególnie korzystne dla pacjentów z bólami, niepokojem, hiperaktywnością oraz wysokim ciśnieniem. Ponieważ zwierzęta powodują, że pacjenci wydają się mniej chorzy, zwierzęta mogą również polepszyć interakcje z odwiedzającymi. Poprzez zapewnianie rodzinom i znajomym czegoś co przyciąga ich uwagę, komunikacja może stać się mniej napięta i wymuszona.
AAT jest również wykorzystywana z pacjentami nieśmiałymi, zamkniętymi w sobie. Z racji tego, że zwierzęta nie oceniają, to poprzez kontakt z nimi może wzrosnąć pewność i wiara w siebie. Ludzie są często zakłopotani swoimi fizycznymi różnicami podczas lub po przebytej chorobie lub wypadku. Te różnice mogą być związane tak z problemami dotyczącymi mowy, braku koordynacji mięśniowej, czy niepełnosprawnością ruchową. Pacjenci szybko wyczuwają, kiedy ich zmiany powodują dyskomfort u innych. Zwierzęta dostarczają wspaniałego źródła tak potrzebnej bezwarunkowej akceptacji. Dla zwierząt nie ma różnicy, czy ktoś mówi niewyraźnie, czy też ślini się. Pozwalają ludziom się zrelaksować i cieszyć się bezpośrednim kontaktem, trzymaniem i głaskaniem żywej istoty. Cole i Gawlinski odkryli, że pacjenci opisują siebie po sesji AAT jako szczęśliwszych, spokojniejszych i mniej samotnych. Co więcej, ponad połowa pacjentów w ankiecie zaznaczyła, że możliwość sesji AAT wpłynęłaby na ich wybór szpitala. Pracując z fizycznie słabymi lub chorymi pacjentami, trzeba przestrzegać dokładnych badań i środków ostrożności, żeby zapobiegać chorobom przenoszonym przez zwierzęta oraz wypadkom. Chociaż ryzyko takich chorób istnieje, jest jednak przeceniane i jest faktycznie niskie nawet w przypadku pacjentów o osłabionym systemie odpornościowym, jak rak czy HIV.
Szkoły
Kolejnym obszarem, w którym może mieć zastosowanie AAT, jest praca z emocjonalnie zaburzonymi dziećmi w otoczeniu szkolnym. Levinson był jednym z pierwszych donoszącym o korzyściach AAT dla dzieci niemówiących, zahamowanych, autystycznych, wycofanych lub schizofrenicznych. Jako jeden z pierwszych, który udokumentował użycie zwierząt, Levinson odkrył, że 33 % lekarzy używało zwierząt w którymś momencie swojej praktyki. AAT okazało się być skuteczne w pracy z dziećmi autystycznymi, głównie podnosząc ich poczucie własnej wartości, uspołecznienie oraz rozwój umiejętności językowych. Dodatkowo praca ze zwierzęciem rozwija umiejętności rozwiązywania problemów poprzez techniki i strategie planowania. AAT okazało się również skuteczne w pracy z dziećmi z problemami emocjonalnymi i fizycznymi, jak również zaniedbanymi lub wykorzystywanymi. Jednym ze sposobów realizowania jest wprowadzenie zwierzęcia jako tematu rozmowy i wzajemnego zainteresowania obu stron. Podczas gdy wiele dzieci niechętnie rozmawia o tym, co się dzieje w domu, stają się bardziej otwarte, mówiąc o tym, jak zwierzę wygląda lub co czuje. Niektóre sesje AAT zaczynają się od ,,rozmowy'' człowieka ze zwierzęciem zamiast rozmowy wprost z dzieckiem. W ten sposób dziecko nie czuje się zagrożone i na ogół włącza się do rozmowy. AAT pozwala dzieciom również na ujście ich wrażliwej i kochającej części samych siebie, i pomaga kontrolować i regulować własne zachowanie podczas rozwijania współczucia dla innych żyjących zwierząt. Poprzez sukces w pracy ze zwierzęciem u wielu dzieci wzrasta poczucie własnej wartości, a przez to mają więcej pewności siebie w podejmowaniu nowych zadań.
Instytucje penitencjarne
AAT jest stosowana w przypadku pacjentów psychiatrycznych przebywających w szpitalu, ażeby pomóc w ocenie i diagnozie, jak również stworzyć możliwość społecznych interakcji pacjentom wyizolowanym. Co więcej, poprzez AAT można osiągnąć wzrost poczucia własnej wartości i godności. Dobrym przykładem jest program AAT w Stanowym Szpitalu Lima dla ,,kryminalnych szaleńców''. Podczas rocznych badań odkryto, że pacjenci na oddziałach, na których obecne były zwierzęta, potrzebowali o połowę mniej leków niż pacjenci na innych oddziałach. Wykazywali oni mniejszy poziom przemocy oraz dokonywali mniej prób samobójczych niż pacjenci na oddziałach bez zwierząt. Po sukcesie programu, szpital Lima rozwinął swój program o opiekę nad zwierzętami poszkodowanymi. Ten element programu okazał się być sukcesem we wzbudzaniu współczucia pacjentów dla innych żyjących stworzeń. Od 1996 ośrodek trenuje szczenięta do programu Pilot Dog, który za darmo zapewnia osobom niewidomym psy przewodniki. Zapewnia to pacjentom możliwość nauczenie się cennych umiejętności oraz umożliwia poczucie satysfakcji z własnych osiągnięć. Kilka innych instytucji również wprowadziło programy treningu psów, z których wszyscy zaangażowani wynoszą korzyści. Pets as Therapy - program w Centrum Leczenia Kobiet - trenuje psy dla ludzi niepełnosprawnych. Kobiety w centrum czują, że robią coś cennego i wykazują obniżenie poziomu depresji. Podobne programy istnieją również w innych stanach. Program Wild Mustang, chociaż zakończony w 1992, wykazał sukces w wielu dziedzinach. Początkowo program ten zakładał poskramianie i trenowanie dzikich koni, którym groziła śmierć głodowa lub z powodu odwodnienia. Program powstał, gdy biuro zarządzania ziemią w Nowym Meksyku (NMBLM) zaczęło usuwać konie z ziem publicznych z powodu za dużej liczby zwierząt. Z racji powstałego w 1971 roku aktu nakazującego społeczną opiekę nad mustangami, NMBLM porozumiało się z Departamentem Poprawczym Nowego Meksyku, w którym osoby w nim przebywające podjęły pracę nad oswajaniem dzikich koni i przygotowywaniem ich na sprzedaż. Obchodzenie się z końmi dostarczało im możliwości wykonywania znaczącej pracy z namacalnymi efektami. Program ten dostarczył obopólnych korzyści. Konie były traktowane właściwie, NMBLM mógł poprawić swój publiczny wizerunek, a ośrodek poprawczy był w stanie zaoferować prace osobom tam przebywającym. Program Wild Mustang pomógł osobom przebywającym w zakładzie na kilka sposobów. Możliwość pracy z dzikimi końmi pozwoliła osobom tam przebywającym wytworzyć w sobie nawyk karmienia zwierząt, ćwiczyć samodzielność oraz zdobyć poczucie odpowiedzialności. Osoby uczestniczące w programie miały mniej raportów dyscyplinarnych, wzrosły również ich umiejętności radzenia sobie ze stresem. Znacząco niższy był również wskaźnik powrotów niż w innych ośrodkach poprawczych w Nowym Meksyku.
Użycie AAT w tak różnych środowiskach pokazuje szeroki zakres, w jakim ta terapia jest właściwa i użyteczna. Każde z nich ma swoje specyficzne potrzeby, dlatego też różne formy AAT będą skupiać się na różnych celach i strategiach.
Opracowanie na podstawie literatury
Agata Szwedowska, Małgorzata Lisiecka, Krzysztof Galiński